Ngành Mai
29.3.2014
Dĩa hát Tân cổ “Con Tấm Con Cám” với Minh Cảnh – Út Bạch Lan
Truyện Con Tấm Con Cám quá quen thuộc với người dân Việt, từ thành thị đến thôn quê hầu như ai cũng ít nhứt một vài lần được nghe kể, hoặc do tình huống nào đó mà được biết. Chẳng hạn như đi coi cải lương, hoặc nghe dĩa hát. Do bởi vở tuồng Con Tấm Con Cám đã được thâu thanh dĩa hát từ đầu thập niên 1950, lúc ấy danh ca Văn Lục đóng vai thái tử.
Nhà khai thác đã in dĩa từ bên Pháp rồi mang về Việt Nam
bán, nên chỉ phát hành có một lần, rất hiếm ai còn lưu giữ. Sang thập niên 1960 tuồng Tấm Cám lại được thu thanh lần nữa, và lần này kép ca Minh Cảnh đóng vai thái tử mà quí thính giả đã nghe hai kỳ phát thanh cổ nhạc trước.
Một huyền thoại mang đậm màu sắc dân tộc
Câu chuyện cổ tích nhân gian này được thể hiện trên sân khấu từ thời thập niên 1930, nhiều đoàn hát đã khai thác chuyện Tấm Cám, và buổi hát nào cũng cho người xem thích thú. Cốt truyện mang tính huyền thoại nhưng đậm màu sắc dân tộc, và nêu lên được bản chất của người dân Việt Nam: chung thủy, hiền hòa, vị tha… Nó còn lên án tệ nạn “mẹ ghẻ, con chồng” trong thời phong kiến, và biết đâu nó vẫn còn tồn tại trong xã hội ngày nay.
Trong tình hình sân khấu cải lương bị khủng hoảng như hiện nay, người ta thiết nghĩ các vở tuồng được viết theo các truyện cổ tích nhân gian sẽ được khán giả cải lương chiếu cố, hơn là các tuồng phỏng theo phim kiếm hiệp Hông Kông, Đài Loan mà khán giả đã nhàm chán. Hoặc dựa theo tình tiết của các phim Hàn Quốc cũng xa với thực tế xã hội Việt Nam.
Giờ đây tôi xin nói tiếp câu chuyện:
Nàng Cám lại hóa kiếp trong trái thị, và “trái thị rớt bị bà già”. Bà lão đem về chờ trái thị chín tỏa mùi thơm mới ăn (khi có trái thị chín thì mùi thơm khắp nhà). Mỗi ngày bà lão đi ăn xin, thì Cám ra khỏi trái thị nấu cơm dọn sẵnmột mâm cơm thịnh soạn chờ bà lão về ăn, ngày nào cũng thế, cho tới ngày kia thì bà rình bắt gặp một cô gái đẹp đang lo nấu ăn cho bà. Bà lấy vỏ trái thị giấu đi, nàng Cám không còn chỗ trốn, đành phải kể hết mọi chuyện về số kiếp khổ đau của nàng.
Và kể từ hôm ấy Cám trở lại kiếp người, sống với bà lão cho vui cửa vui nhà (nhà của bà lão là mái chòi tranh, và các gánh cải lương vẽ cảnh rất giống). Ngày nọ thái tử cùng đoàn tùy tùng đi săn, ghé lại nhà bà lão xin nước uống. Bà mời thái tử ngồi, rồi đi ra phía sau tấm vách tranh bưng nước và miếng trầu têm sẵn mời thái tử. Thái tử đã nhận ra miếng trầu têm hình cánh phượng – một tuyệt tác của Cám khó ai bì nổi.
Thái tử hỏi:
– Ai têm miếng trầu này?
Bà lão không dám nói là phía sau tấm vách có nàng Cám nên nói dối!
– Dạ bẩm thái tử, chính già này têm, chớ không phải ai hết.
– Thật không? Đâu bà têm lại miếng trầu khác coi nào.
Nàng Cám ở đàng sau nghe rõ hết và biết rằng bà lão không thể têm được, nên nàng biến thành con ruồi bay đậu trên tay bà lão, coi như nàng têm trầu qua tay của bà.
Hiện tượng con ruồi đậu trên tay bà lão đã không qua mắt được vị thái tử. Ngài nói:
– Tại sao lại có con ruồi trên tay bà, hãy đuổi con ruồi bay đi cái đã.
Khi con ruồi bay đi rồi, thì miếng trầu của bà lão têm quá vụng về, đâu giống được miếng trầu cánh phượng.
Thái tử hạch hỏi và dọa:
– Bà phải nói thật ai têm miếng trầu kia, bà gian dối sẽ bị bắt về trào trị tội.
Lúc này thì nàng Cám xuất hiện. Thái tử mừng rở gặp lại người vợ tiên giáng trần. Vợ chồng Cám lại trùng phùng sau bao ngày xa cách. Và tội lỗi của mẹ con Tấm được thái tử tha chết, nhưng họ bị đuổi về quê để chịu tội với dân làng, và sống trong sự ray rức của lương tâm ở quãng đời còn lại.
Có tuồng cải lương thì cảnh cuối này, mẹ con Tấm về dọc đường bị trời đánh chết. Không biết cái nào đúng, bầu gánh nào cũng cho là mình hát đúng.
Và bây giờ mời quí thính giả nghe tiếp dĩa hát Con Tấm Con Cám.
Ngành Mai