Tuấn Thảo
11.10.2013
Trong số các phong trào âm nhạc xuất phát từ những vùng biển đảo, điệu zouk là thể loại kết hợp nhiều nhất ảnh hưởng của các nền văn hóa khác nhau. Thường thì một dòng nhạc khi lan tỏa ra các nước khác, biến thể thích nghi theo khác biệt văn hóa. Trong trường hợp của zouk, thể điệu này bắt nhịp cầu nối, hội tụ rất nhiều luồng về cùng một cội nguồn.
Woman In Love French Zouk
Cũng như điệu danzón của Haiti và calypso của Trinidad & Tobago, điệu zouk trước hết là âm nhạc của lễ hội hóa trang. Nhưng so với hai dòng nhạc đến từ vùng biển Caribê, điệu zouk ra đời muộn hơn, vào đầu những năm 1980 tại quần đảo Antilles. Điệu nhạc này chủ yếu được hát bằng thổ ngữ créole hay bằng tiếng Pháp và khá phổ biến tại các vùng Guadeloupe, Martinique hay Guyane.
Ban nhạc đầu tiên định hình thể điệu zouk là nhóm Kassav. Trong tiếng créole, Kassav có nghĩa là bánh khoai mì, và nhóm này tập hợp khá nhiều thành viên đến từ nhiều vùng miền khác nhau. Mỗi thành viên góp cho ban nhạc cái vốn liếng âm nhạc của họ, nhưng mục tiêu tối hậu nói nôm na vẫn là đưa láng giềng gần hay bà con xa về cùng một nhà.
Có lẽ cũng vì thế mà từ năm 1979, nhóm Kassav đã kết hợp cùng lúc nhiều dòng nhạc khác nhau, trong đó có điệu dân ca truyền thống gwoka của Guadeloupe, bélé và mazurka của Martinique, biguine của Cayenne, hay các điệu kompa và kadans (cadence) đến từ đảo Haiti. Tùy theo ngẫu hứng, zouk còn được kết hợp với calypso của Trinidad & Tobago, điệu ragga (raggamuffin) của Jamaica, rumba của Cuba hay salsa của Puerto Rico.
Trong vòng ba thập niên sự nghiệp, ban nhạc Kassav cùng với nhòm Malavoi và nhiều nghệ sĩ khác như Edith Lefel, Tanya Saint Val, Marie José Alie, Philippe Lavil … sẽ giúp phổ biến điệu zouk tại châu Âu, Brazil hay Nhật Bản. Sức lôi cuốn của zouk giúp cho điệu nhạc này vượt qua được những rào cản ngôn ngữ.
Từ năm 1983 trở đi các bài hát bằng tiếng créole vẫn chinh phục thị trường khối Pháp ngữ như bài Kolé Séré của Jocélyne Béroard (ca sĩ chính của nhóm Kassav), Caressé Mwen của Marie José Alie và nhất là Maldon của ban tam ca Zouk Machine.
Liên khúc Zouk Love 2013
Bên cạnh đó cũng có phong trào sáng tác ca khúc tiếng Pháp gợi hứng từ điệu zouk love và biguine. Trong đó, có bài Le Cœur Grenadine của Laurent Voulzy, bản White and Black Blues do Gainsbourg sáng tác cho Joëlle Ursull và nhạc phẩm Il tape sur des Bambous của Philippe Lavil. Bài hát càng ăn khách khi được Julio Iglesias phóng tác thành liên khúc Bambou Medley.
Trong giai đoạn mới hình thành vào đầu những năm 1980, các ban nhạc zouk thay thế bộ gõ truyền thống bằng đàn bass, đàn phím, dàn kèn đồng hay ghi ta điện, tức sử dụng nhiều nhạc khí thông dụng của pop rock và salsa để cách tân các điệu dân ca truyền thống xuất phát từ quần đảo Antilles.
Trong giai đoạn này, thể điệu được gọi là chiré hay là zouk béton (hiểu theo nghĩa chắc nhịp). Với thời gian, zouk càng trở nên uyển chuyển mềm mại, dùng nhiều loại mộc cầm trong đó có marimba để làm mượt mà âm sắc. Nhịp điệu zouk ban đầu dồn dập cũng dần dần chậm lại, cho ra đời thể loại kompa hay zouk love.
Trong thể loại này, đa số các bản nhạc zouk love thường là tình ca, viết bằng tiếng créole trong nguyên tác. Còn trong các bản phóng tác, thì rất nhiều những bản nhạc nhẹ lần lượt được chuyển thể, ghi âm lại (cover) theo điệu zouk. Thể điệu zouk love trở nên phổ biến tại quần đảo Antilles, và do là nhạc ghi âm lại cho nên tạo điều kiện cho các ban nhạc mới vào nghề gầy dựng tên tuổi của họ.
Rất nhiều ca khúc nổi tiếng trong nửa thế kỷ vừa qua lần lượt được khoác thêm áo mới. Trong số những ca khúc nhạc nhẹ ăn khách vào những năm 1960, có bài Main dans la Main của nam danh ca Christophe, nhạc phẩm La Plage aux Romantiques của Pascal Danel.
Thập niên 70 có những ca khúc của Jeanne Manson như bài Vis Ta Vie, bản Et Si Tu N’Existais Pas của Joe Dassin, Tu t’en Vas của Alain Barrière. Thập niên 80 có bài Une Femme Amoureuse, phiên bản tiếng Pháp của Woman in Love (nguyên tác của Barry Gibb viết cho Barbra Streisand), hay Viens m’embrasser (nguyên tác của Julio Iglesias).
Không phải bản cover nào theo điệu zouk love cũng đều thành công. Phần lớn cũng vì zouk có một nhịp đập (beat) rất dễ nhận ra, lối phân nhịp cũng ảnh hưởng trực tiếp đến cách ngắt câu và phân đoạn ca từ. Nếu làm không khéo, thì điều đó dễ phản tác dụng, khi ngắt làm đôi các cụm từ đi liền, đánh thêm nhịp cho tròn câu, thì lối thể hiện này thay vì làm thoát ca từ nhẹ nhàng lại trở nên nặng nề hơn.
Ngược lại, nếu tài tình trong cách sắp chữ, xếp câu thì bản nhạc thật sự khoe được một sắc áo mới. Trong trường hợp tốt nhất, nó làm cho người nghe quên hẳn đi nguyên tác hoặc là người ta có thể nghĩ rằng bản nhạc này đã được viết cho thể điệu zouk. Những bản nhạc tình nổi tiếng của làng nhạc nhẹ lại có khả năng đưa người nghe về những khung trời mới, nơi mà họ chưa từng đặt chân tới. Chân trời của bánh mật làn da ngọt môi chanh đá, nơi biển vắng căng buồm gió lộng tim ca, nơi nhịp nắng cát ngà hòa quyện tình ta.
Tuấn Thảo
Nguồn: http://www.viet.rfi.fr/van-hoa/20131012-zouk-love-nhip-nang-cat-nga-hoa-quyen-tinh-ca