Hòa âm phối khí: Duy Cường
Tranh bìa: Nguyên Khai



Hoàng Cầm Ca

Với lời hứa luôn luôn khóc cười theo mệnh nước và vì đời sống lưu vong làm cho tôi gần như cạn nguồn sáng tác, sau khi đã hát lên sự đau khổ của quê hương bị kìm kẹp qua nhũng bài thơ máu lửa của Nguyễn Chí Thiện... bây giờ lòng tôi chùng xuống, tôi tìm về những bài thơ có dính líu tới nước Việt Nam khốn khổ khốn nạn của tôi, những bài thơ dịu dàng hơn, ít căm hờn hơn để cho tôi có thể được gần gũi với mảnh đất quê hương mà tôi đang dần dần bị xa lìa, có thể không bao giờ được gặp lại.

Một tập thơ khác -- cũng là thơ chép tay -- đã đến với tôi, lại là thơ của một người bạn cũ, đã từng cùng tôi đi làm công tác văn nghệ trên những nẻo đường kháng chiến hồi 1946-47, thơ của một kiện tướng trong vụ NHÂN VĂN GIAI PHẨM, một vụ đấu tranh ôn hoà cho nhân quyền ở Việt Nam hồi cuối 60... Ðó là tập thơ chui của Hoàng Cầm mang tên ÐƯỜNG VỀ KINH BẮC, viết lén lút sau khi thi sĩ cùng các bạn đồng chí hướng như Nguyễn Hữu Ðang, Trần Dần, Lê Ðạt, Văn Cao Tử Phác... bị chính quyền bẻ bút, đập đàn vì tội chống đối...

Tập thơ giúp tôi soạn ra những bài hát rất ngọt ngào nhưng cũng rất đắng cay mà tôi gọi là HOÀNG CẦM CA.

Trước hết, tôi -- và hoạ sĩ Tạ Tỵ -- ngồi nhớ lại những mẩu thơ tình của Hoàng Cầm, soạn ra vào lúc chàng ta mới 17 hay 18 tuổi. Nhớ ra một mẩu thơ ngắn vô đề, tôi bèn phổ nhạc ngay, có thêm thắt vài câu cho đủ nhịp, đủ phách. HOÀNG CẦM CA số 1 này mang tên TÌNH CẦM, nghĩa là ''mối tình của Hoàng Cầm'' hay ''mối tình của người cầm đàn'' cũng được:

TÌNH CẦM

Nếu anh còn trẻ như năm cũ
Quyết đón em về sống với anh
Những khi chiều vàng phơ phất đến
Anh đàn em hát níu xuân xanh.

Có mây bàng bạc gây thương nhớ
Có ánh trăng vàng soi giấc mơ
Có anh ngồi lại so phím cũ
Mong chờ em hát khúc Xuân xưa.

Nhưng thuyền em buộc trên sông Hận
Anh chẳng quay về với trúc tơ
Ngày tháng tỳ bà vương ánh nguyệt
Mộng héo bên song vẫn đợi chờ.

Nếu có ngày nào em quay gót
Lui về thăm lại bến Thu xa
Thì đôi mái tóc không còn xanh nữa
Mây bạc trăng vàng vẫn thướt tha...

Còn thơ trong thi tập ÐUỜNG VỀ KINH BẮC thì là thơ ẩn dụ, những câu thơ mà nếu đọc lên thì ai cũng thấy bàng bạc hình ảnh và mầu sắc tuyệt vời của quê hương nhưng không ai hiểu Hoàng Cầm muốn nói gì trong đó? Trong những giờ phút lung linh của sáng tạo, tôi bỗng hiểu được ý nghĩa của những bài thơ đầy ẩn ngữ này.

Bài LÁ DIÊU BÔNG là sự đi tìm cái lá bông diêu ở vùng Ðình Bảng (Bắc Ninh), một thứ mỹ phẩm có khả năng tô điểm lại nhan sắc đã mất ở nơi người chị:

LÁ DIÊU BÔNG

Ðứa nào tìm được lá diêu bông
Từ nay tao sẽ gọi là chồng
Tao sẽ gọi là chồng
Ðứa nào tìm được lá diêu bông...

Vài ngày sau em tìm thấy lá
Chị chau mày : đâu phải lá diêu bông!
Mùa Ðông sau em tìm thấy lá
Chị lắc đầu nhìn nắng vãn bên sông.

Ðứa nào tìm được lá diêu bông
Từ nay tao sẽ nhận là chồng
Tao sẽ nhận là chồng
Ðứa nào tìm được lá diêu bông...

Ngày cưới Chị, em tìm thấy lá
Chị mỉm cười, se chỉ, cắm trôn kim
Chị đã ba con, em tìm thấy lá
Xoè tay, phủ mặt, Chị không nhìn...

Ðứa nào tìm được lá diêu bông
Thì từ nay tao sẽ gọi là chồng
Tao sẽ gọi là chồng
Ðứa nào tìm được lá diêu bông...
. . . . . .
Từ thuở đó, em cầm chiếc lá
Nơi đầu non cuối bể, em đi
Lời vi vút gió quê lắng gọi
Diêu bông hời hỡi diêu bông
Em đi trăm núi nghìn sông
Nào tìm thấy lá diêu bông bao giờ...

Bài QUA VƯỜN ỔI là hình ảnh của đám dân đen, thấp cổ, bé miệng, ngắn tay... không với tới đuợc những thứ ăn rất tầm thường ở trên cây cao, như ổi xanh, ổi ương chẳng hạn :

QUA VƯỜN ỔI

Cách xa ba bước qua vườn ổi
Chị xoạc cành ngang em đứng trông
Này chị ơi ! Xin chị một quả non
Ổi non, em ơi còn xanh chát a à
Ổi non xanh chát lè.

Cách xa ba bước qua vườn ổi
Chị xoạc cành ngang em đứng trông
Này chị ơi ! Xin chị một quả ương
Ổi ương, em ơi bị chim khoét a à
Ổi ương chim khoét rồi.

Này chị ơi ! Xin chị một quả chín
Ổi chín, em ơi tít ngọn cây a à
Ổi chín quá tầm tay.
. . . . . . . . . . . .
Cách xa ba bước qua vườn ổi
Chị xoạc cành ngang em đứng trông...
. . . . . . . . . . . .
Lẽo đẽo em đi đường mai sau
Cúi nhặt chiều mưa dăm quả rụng...

Bài CỖ BÀI TAM CÚC là hạnh phúc xa xưa của dân tộc đã mất... hi vọng có ngày giành lại được hạnh phúc đó:

CỖ BÀI TAM CÚC

Rút trộm rơm nhà đi trải ổ
Cỗ bài tam cúc mép cong cong
Chị gọi đôi cây trầu cay má đỏ
Kết xe hồng đưa chị tới quê em...

Ghé coi bài, tìm hơi tóc ấm
Em đừng lớn nữa, chị đừng đi
Tướng sĩ đỏ đen chui xấp ngửa
Ổi rơm thơm đọng tuổi xuân thì.

Rút trộm rơm nhà đi trải ổ
Cỗ bài tam cúc mép cong cong
Ðứa được bài chinh chuyền xủng xẻng
Ðứa thua bài đáo gỡ ngoài thềm.
Ðứa được bài chinh chuyền xủng xẻng
Ðứa thua bài đáo gỡ ngoài thềm
. . . . . . . .
Rút trộm rơm nhà đi trải ổ
Cỗ bài tam cúc mép cong cong
Em đi đêm Tướng điều, Sĩ đỏ
Ðổi Xe hồng, đưa chị tới quê em
Pháo, Mã ra bài, năm sau giặc giã
Quan Ðốc Ðồng áo đen nẹp đỏ
Xua Tốt điều đè lũ Tốt đen
Thả Tịnh vàng đưa chị võng mây trôi.
Em đứng nhìn theo
Em gọi : Ðôi !

Bài ÐạP LÙI TINH TÚ là hình ảnh quê hương buồn bã, ngủ vùi, chỉ có con cá là còn thức và dẫy dụa, khuấy nước, làm tan đi bóng trăng, bóng sao trên mặt ao:

ÐẠP LÙI TINH TÚ

Ta là con bê vàng lạc dáng chiều xanh
Ði tìm sim mà sim chẳng chín
Ta lên đồi thông nằm miếu Hai Cô
Gặm cỏ mưa phùn
Ngoài đồng sương bóng người thấp thoáng
Chiều nay mẹ chẳng về chuồng.

Ta là con chim cu về gù rặng tre
Gọi nắng ấu thơ về sân đất rộng
Mong tin mừng từ những trời xa
Ðưa mây lành về tụ nóc rơm

Ta là con chào mào khát nước
Về vườn xưa hạt nhãn đâm mầm
Ta, cây ổi giơ xương
Chống đỡ mùa Ðông xụp về đánh úp
Ta, cây ổi giơ xương
Chống đỡ mùa Ðông xụp về đánh úp

Ta là con phù du ao trời lận đận
Trên cánh bèo đong gió
Lặn dưới nước tìm sao
Hứng nước mắt con chim vành khuyên nhớ nhà nhớ tổ
Vừa rụng chiều nay, làm dềnh mặt nước gương sen
Ta soi hình vào tận đáy ao đêm
Chỉ thấy mình đạp lùi tinh tú
Ngủ say rồi đôi cá đòng đong.

Bước vào thập niên 90, cùng với sự thay đổi ít hay nhiều tại các nước xã hội chủ nghĩa, Hoàng Cầm và các bạn cùng số phận đã được phục hồi. Anh lại được công khai làm thơ và thơ của anh bây giờ mang nhiều tính chất tâm linh hơn bao giờ hết. Tôi lại được gặp bạn cũ qua thư từ, qua những món quà văn nghệ như thơ và nhạc... Tôi phổ nhạc thêm một bài thơ rất đẹp của Hoàng Cầm:

TRĂM NĂM NHƯ MỘT CHIỀU

Anh đứng đây là đâu?
Là đâu, anh đứng đây là đâu?
Em cười như lá mỏng
Khép cửa vào chiêm bao a á...
Anh đứng đây là đâu?
Là đâu, anh đứng đây là đâu?
Anh đứng đây là đâu?
Là đâu, anh đứng đây là đâu?
Em nói như gió nghẹn
Chiều như mây Thị Mầu
Em nhìn như mưa trắng
Trăm năm bay ngang đầu...
Anh đứng đây là em
Là em anh đứng đây là em...
. . . . . .
Em đứng đây từ bao
Từ bao, em đứng đây từ bao?
Em từ trong lối hẹn
Hé cửa về mai sau a á
Em đứng đây từ lâu
Từ lâu em đứng đây từ lâu
Em đứng đây từ lâu
Từ lâu em đứng đây từ lâu
Anh tới nơi ước hẹn
Chiều nay như thuở nào
Anh nhìn em trong nắng
Trăm năm như một chiều
Anh đứng đây là em
Và em, em đứng đây là anh...


Phạm Duy

Nguồn: http://phamduy.com/document/ngucca.html